Darren Brady Nelson - 27.11.2021
Bu makale hiç utanmaksızın Friedrich von Hayek’in “ikinci el fikir tüccarları” kategorisinde yer almaktadır. Aslında üçüncü el olmasından dolayı daha da aşağı bir kategoridedir. Daha açık bir ifadeyle, üçüncü el satıcısı olarak ben, Avusturya İktisat Ekolü’nün aksiyomlarını, (tüm kısımlarıyla) ilk kez 1973 tarihli 302 sayfalık Understanding the Dollar Crisis isimli kitabında ortaya koyan Percy Greaves adlı ikinci el satıcısı aracılığıyla özetlemek niyetindeyim.
Greaves bunu yaparken, aslında kitabının önsözünü yazan Ludwig von Mises gibi “devlerin omuzlarında duruyordu” (yani kendinden önceki ileri gelenlerden güç alıyordu). Greaves’in bu kitabını ilk kez 2013 yılında okudum. Kitap, başlığına rağmen aslında Avusturya iktisat teorisine orta düzeyde bir giriş niteliğinde ve mükemmel bir çalışma. Greaves, (“postulatlar” olarak adlandırdığı) önemli Avusturyan aksiyomların birçoğunu oldukça yalın ve açık bir şekilde ortaya koyuyor.
Bu makale bir nevi “kamu spotu” niteliğindedir. Çünkü uzun yıllardır neden birilerinin bu aksiyomları basit bir formatta listelemediğini merak ediyordum. Ve neden bu kişi Avusturya İktisat Ekolü’nün “önde gelen, marka yüzlerinden” biri olmadı? Görünüşe göre, Avusturya Ekolü’ne mensup bir iktisatçı olarak üçüncü elden sahip olduğum statüye rağmen, bunları burada Yeni Başlayanlar İçin Avusturya İktisat Ekolü Aksiyomları olarak listelemek bana düşüyor.
Bu listeyi ilk olarak 2017 yılında Avustralya Liberal Demokratlar Partisi’nde “Avusturya Ekolü Liberteryenizmi” başlıklı bir sunumda yaptığımı hatırlatmak isterim. Daha sonra bunu 2018 yılında Avustralyalı düşünce kuruluşu LibertyWorks için yazdığım “Avusturya İktisat Ekolü: Lütfen Açıklar mısınız?” başlıklı bir makale için kaleme aldım. Ayrıca bu süreçte yorum, eleştiri ya da önerilerimi sunmadığımı da belirtmek isterim. Belki bu da zamanla olacaktır: esas olarak Avusturya Ekolü’nden gelen bir iktisatçı olsam da, İngiliz ve Fransız klasik, neoklasik, kamu tercihi, işlem maliyetleri ve özellikle Hristiyanlık dâhil olmak üzere diğer düşünce ekollerinden az da olsa yararlanıyorum.
A Priori Aksiyomlar
Aşağıdakiler Greaves tarafından kitabında açıkça “a priori postulatlar” veya aksiyomlar olarak adlandırılmıştır:
1. İnsan Eylemi: Tüm insanlar mevcut durumlarını kendi bakış açılarına göre iyileştirmeye çalışırlar. [10. sayfadaki 1 numaralı a priori postulat]
2. Eylem Kıtlığı: İnsanların durumlarını iyileştirmek için mevcut faktörler kıttır. [11. sayfadaki 2 numaralı a priori postulat]
3. İnsan Yanılabilirliği: İnsanlar hata yapar. [12. sayfadaki 3 numaralı a priori postulat]
Tümdengelimli Aksiyomlar
Aşağıdakiler Greaves tarafından kitabında açıkça “tümdengelimli postulatlar” ya da aksiyomlar olarak adlandırılmıştır:
4. İnsan Rasyonelliği: Tüm insanlar rasyonel varlıklardır. [13-14. sayfalardaki 1 numaralı tümdengelimli postulat]
5. Eylem Zamanı: Tüm insan eylemleri zaman alır. [14. sayfadaki 2 numaralı tümdengelimli postulat]
6. Eylem Sonuçları: Tüm insan eylemlerinin sonuçları olur. [15. sayfadaki 3 numaralı tümdengelimli postulat]
7. Eylem Tercihleri: İnsanlar durumlarını en iyi şekilde iyileştireceğine inandıkları eylemleri tercih ederler. [16. sayfadaki 4 numaralı tümdengelimli postulat]
8. Eylem Fikirleri: İnsanların sahip oldukları fikirler eylemlerini belirler. [16-17. sayfalardaki 5 numaralı tümdengelimli postulat]
Değer ve Mübadele Aksiyomları
Aşağıdakiler Greaves tarafından kitabında açıkça “daha başka tümdengelimler” ya da “değer ve mübadele postulatları” ya da aksiyomları olarak adlandırılmıştır:
9. Ordinal (Sırasal) Değer: İnsanların değer ölçekleri vardır. [42. sayfadaki 1 numaralı daha başka tümdengelim ya da değer ve mübadele postulatı]
10. Marjinal Değer: Herhangi bir iktisadî malın artan her birimi azalan öneme ya da azalan kullanım değerine sahiptir. [44. sayfadaki 2 numaralı değer ve mübadele postulatı]
11. Subjektif Değer: Farklı insanlar farklı değer ölçeklerine sahiptir ve aynı insanlar farklı zamanlarda farklı değer ölçeklerine sahiptir. [48. sayfadaki 3 numaralı değer ve mübadele postulatı]
12. Mübadele Değeri: Sadece farklı değer ölçeklerine sahip insanlar karşılıklı fayda sağlamak için mübadele edebilir ve ederler. [49. sayfadaki 4 numaralı değer ve mübadele postulatı]
Pazar Yeri Aksiyomları
Aşağıdakiler Greaves tarafından kitabında açıkça “pazar yeri postulatları” veya aksiyomları olarak adlandırılmıştır:
13. Mübadele Vardır: İnsan sadece bir fayda elde etmek için mübadele edebiliyorsa mübadele eder. [70. sayfadaki 1 numaralı pazar yeri postulatı]
14. Mübadele Tercihleri: İnsan kendisine daha az fayda sağlayacak bir mübadele yerine daha fazla fayda sağlayacak bir mübadele yapar. [70. sayfadaki 2 numaralı pazar yeri postulatı]
15. Mübadele Gerçekleşir: İnsan kendisine küçük bir fayda sağlayacak mübadeleyi, hiç mübadele yapmamaya tercih eder. [71. sayfadaki 3 numaralı pazar yeri postulatı]
Sonuç
Greaves 1973 tarihli kitabında ayrıca şöyle yazmıştır:
Tüm bilim, her olguyu nedenine kadar izlemeyi amaçlar. Her zaman bazı indirgenemez ve analiz edilemez olgular, bazı nihai verili şeyler, ötesine geçemeyeceğiniz bazı a priori önermeler olacaktır. Tüm bilimlerde, eğer istediğiniz “D” ise ve “C” “D”yi üretiyorsa, o zaman “C” için çabalarsınız. Eğer “B”nin “C”yi ürettiğini öğrenirseniz, “B”yi ararsınız ve eğer “A” “B”yi üretirse, “A”nın peşinde koşarsınız. “A”ya kadar geri gidersiniz. Böylece “A” size “B”yi verir, o da size “C”yi verir, o da size istediğiniz şey olan “D”yi verir. Bilimde sonsuza kadar geriye gideriz. Daha fazla geri gidemeyeceğimiz bir noktaya kadar geri gideriz. Bu, diğer tüm bilimlerde olduğu gibi ekonomi için de geçerlidir.
Ayrıca, 2017’deki sunumumda da söylediğim gibi:
Hakkında pek çok anlaşmazlık bulunan hayatın tüm temel siyasî sorunları özünde iktisadî sorunlardır. En iyi cevaplar ancak sağlam iktisat eğitimi ile bulunabilir. Ekonomi bir görüşler araştırması değildir. Ekonomi bir bilimdir ve bir bilim olarak ebedî ve ezelî kanunlarla -insanların değiştiremeyeceği, sabit kalan kanunlarla- ilgilenir. Avusturya İktisat Ekolü’nün nasıl en iyisi olduğu, diğer şeylerin yanı sıra aksiyomlarından da anlaşılabilmektedir. Aksiyom evrensel bir ilke ya da kuraldır.
Son olarak, 2018’deki makalemde yaptığım gibi, bu Yeni Başlayanlar İçin Avusturya İktisat Ekolü Aksiyomları makalemi de 20. yüzyılın büyük Hristiyan düşünürü ve edebî dehası C.S. Lewis’in Mere Christianity adlı eserinden insan eyleminin aksiyomlarını desteklemek üzere bir alıntı yaparak bitireceğim:
Tüm evrende, hakkında dış gözlemlerden öğrenebileceğimizden daha fazlasını bildiğimiz tek bir şey vardır. Bu tek şey insandır. Biz sadece insanları gözlemlemiyoruz, biz insanız. Bu durumda, tabiri caizse, içeriden bilgiye sahibiz; bilgi sahibiyiz.*
(*) Hemen ardından Lewis şunu eklemiştir: “Ve bu nedenle, insanların kendilerini, kendilerinin yaratmadığı, denediklerinde dahi tam olarak unutamadıkları ve itaat etmeleri gerektiğini bildikleri bir ahlâk yasası altında bulduklarını biliyoruz.”